Maosang parindikan kawentenan Desa Adat Denkayu, kasinahanne tadah sukil pisan, sakewanten kruna Denkayu punika sampun wenten munggah ring sajeroning prasasti tembaga (Tambra Prasasti), sane wawu kapanggih sasih Kesanga (Maret), warsa 1964, kawastanin Prasasti Dayan Kayu, sane mangkin prasastine punika magenah ring Pura Dalem Majapahit, ring Banjar Gambang, Desa Mengwi, Kecamatan Mengwi, Kabupaten Badung Prasastine punika kasurat ring lempengan tembaga, ngangge aksara Bali Kuno lan basanipun taler Basa Bali Kuno. Wenten kabaos asapuniki : ”……tka ring magha mahadiwasa, ring kartikantara purwabhyasa kalayaran salwirannya, ateher karaman dayankayu, tkapira rakryan rajaputra raja putri, tan pintana pirak………” (Ring sasih kepitu dewasa becik lan sasih kapat sekadi sane sampun-sampun, parindikan palayaran, karaman dayankayu, kapica cihna tulis, maka cihna pikolih panumbas, olih rakryan pangeran, putra putrin sang raja, tan kakenen pajak marupa pirak).
Dayan Kayu, yening manut sesuratan Jawa Kuno, dayan dados kawacen den. Dayan dados dajan, kaja, kadya, teges gunung, genah sane kasengguh suci, sane mangkin sampun kaloktah kaja "arah gunung", ring Bali Selatan, mateges kaler (utara). Bandingang ring kruna Den Pasar, Den Jalan, Den Bukit, Den Tiis, Den Carik
Nanging sane sampun kalumrah ring pambiaran, wenten carita sane munggah ring Babad Brahmana Kemenuh padruwen Griya Gede Denkayu : “Kacarita ri sampun jagat Ki Panji Sakti ring Den Bukit, kakuasa olih Mengwi, kala irika ida sang amurweng Kawyapura Ida Cakorda Madhe Agung, nunas Bhagawanta ring Ki Panji, raris katurang warih Ida Padanda Wiraga Sandhi, tereh Kemenuh, sane mapepasih Ida Padanda Sakti Wayan Bukian, kairing olih para panjak, kalinggihang ring Jenggala Kekeran. Ring Jenggala Kekeran, ngawentenang putra catur diri, tur madiksa mapulang rah, makadi, Ida Padanda Wayan Kekeran, Padanda Madhe Kekeran, Ida Padanda Nyoman Kekeran lan Padanda Ktut Kekeran. Suening asue ida malinggih ring Kekeran, dados wenten pikayunan ida Cokorda Agung Sakti (Blambangan), pacang ngalinggihang Bhagawanta Puri ring huluning Puri. punika mawinan Ida Padanda Wayan Kekeran kalinggayang genah ring hulu Puri, kawastanin Semi Arum, sane mangkin kabaos Geria Ageng, tur wewidangan desa punika kawastanin Dahenkayu. Jagate ring Dahenkayu sampun wenten sane malinggih irika, sameton Bhujangga, nanging sapangrawuh Ida Padanda, panjake katur sami, punika taler panjak-panjak sane wenten ring Kekeran, akeh sane ngiringang, taler sangkaning katitah olih sang ngawisesa jagat”.
Kirang langkung ring warsa 1856, wenten rawuh saking jagat Leba, kesahe saking Banjar Tunon, saking irika wenten kabaos Dajan Kayu Banjar Tunon, sane mangkin Banjar Denkayu Delodan.
Kadadosan sane mangkin Desa Adat Denkayu, wantah mawiwit saking 2 Banjar Adat Banjar Adat Denkayu Baleran lan Banjar Adat Denkayu Delodan. Manut pangeling-eling ring Desa Adat Denkayu, sane kamanggehang dados Kelihan Desa, inggih punika Kapertama saking sameton Bhujangga, 1. Guru Geredeg, 2. Pan Kari, 3. Ida Bagus Kelepeg, 4. | Gusti Ngurah Putu Gadhung, 5. Ida Nyoman Konolan, 6. Ida Bagus Murdha, 7. Ida Bagus Rai Arnawa, 8. Ida Bagus Gede Santhica, 9. ida Bagus Bawa, 10. | Nyoman Suka, 11 Ida Bagus Ketut Jelantik, 12. Nyoman Sukada, 13. I Dewa Gede Sukarya, S.TP.
Ri kala punumadegan Kelihan Desa Ida Bagus Gede Santhica (Ida Pedanda Gede Kekeran), raris makarya nyasa simbul, marupa ali-ali. Simbul ali-aline punika, kanirgamayang mamata mirah bolong, sane maka bebaktan Ida Padanda Sakti Wawurawuh, punika mangge ring sajeroning stempel, matetujon pangiket karama Desa Adat Denkayu, madasar pikayunan sane suci.
Cutetipun :
Desa Adat Denkayu sane mangkin, wastannya sampun wenten saking karihinan manut babahan sane ring Ajeng. Manut Prasasti sawatara abad 11, sampun wenten kruna Dayan Kayu, ngalantur Dahen (Don) Kayu, pamekas sane kalumrah ring pambiaran Desa Adat Denkayu. Asapunika atur piuning titiang kirang langkung ampurayang, dumogi kabenjang pungkuran kategepang malih mangda dados paripurna.
1. Pura Kahyangan Tiga
a. Pura Desa dan Baleagung
b. Pura Puseh
Pura Desa dan Pura Puseh piodalannya pada Anggara Kasih Medangsia.
Pamangku : Mangku Nyoman Kawi
c. Pura Dalem dan Prajapatı Pura Dalem dan Prajapati, piodalannya Buda Umanis Tambir
Pamangku : Ida Bagus Ngurah Mahardika
2. Pamangku : Ida Bagus Ngurah Mahardika
a. Pura Beji Batan Jabon
Pabıjıan Bhatara Puseh dan Pura Desa.
b. Pura Beji Taman Bhagendra
Pabijian Bhatara ring Dalem dan Prajapati
3. Pura Pamaksan
a. Pura Dalem Agung
Piodalan Buda Wage Menail
Pangemong Krama Tempekan Sunia
Pamangku : Ida Ayu Putu Raka.
b. Pura Luhur Taman Sarı
Piodalan Anggarakasih Prangbakat
Pangemong Banjar Tempekan Sunia
Pamangku : Ida Bagus Made Oka
c. Pura Pasimpangan Kawitan Dalem Samprangan
Piodalan Purnamaning Kasa.
Pangemong Pamaksan Kawitan.
Pamangku : I Dewa Putu Mawa
d. Pura Ayun dan Pura Natar Agung
Piodalan Purnamaning Kapat
Pangemong Warga Arya Wang Bang Pinatih
Pamangku Pura Ayun : I Agung Ayu Ngurah.
Pamangku Natar Agung : I Gusti Ngurah Putra Bika.
e. Pura Malanting Pucak Manik
Piodalan Buda Wage Klawu.
Pangemong Semeton Brahmana Banjar Denkayu Baleran.
Pamangku : Ida Bagus Komang Suarbawa.
Status Swagina
f. Pura Bale Banjar Denkayu Baleran.
Piodalan Saniscara Kliwon Wariga.
Pangemong Banjar Denkayu Baleran
Pamangku : Ida Bagus Made Kariana Putra
Status Swagina
g. Pura Bale Banjar Denkayu Delodan
Pangemong Banjar Denkayu Delodan
Pamangku : I Gusti Ngurah Pinia.
Status Swagina
h. Pura Gunung Agung
Piodalan Purnamaning Kapat
Pangemong Warga Bhujangga Waisnawa
Pamangku : I Nyoman Raka Wisnawa.
i. Pura Dalem Batan Tanjung
Piodalan Purnama wusan Buda Umanis Tambir, nuju Pangelong Pisan
Pangemong Banjar Adat Baleran.
Pamangku Ida Bagus Ketut Sudana
j. Pura Gede Bun
Piodalan Buda Wage Langkir
Pangemong Warga Arya Wang Bang Pinatih.
Purana ada.
Pamangku :
Mangku Hulundanu, ring palinggih Hulundanu.
Mangku Agung, ring palinggih Gunung Agung, Gunung Lempuyang
Mangku Dalem, ring palinggih Ratu Dalem Nusa, Dalem Sakenan.
Mangku Geria, ring palinggih Ratu Griya Sakti Manuaba
Mangku Ratu Mas, ring palinggih Ratu Mas Pamanahan lan Ratu Manik Mas
Mangku Bancıngah, ring palinggih Ratu Bancingah
Mangku Mantrining Anom, ring palinggih Ratu Mantrining Anom lan Kawitan
Mangku Ratu Taman, ring palinggih Bale Pegat